جدول نکات مهم
| 🔹 نکات کلیدی | 🔹 توضیحات |
|---|---|
| تعریف تصرف عدوانی | تصرف غیرقانونی ملک بدون رضایت مالک. |
| انواع تصرف عدوانی | حقوقی (دعوا برای رفع تصرف) و کیفری (با هدف مجازات متصرف). |
| مدارک لازم برای شکایت | سند مالکیت، مدارک شناسایی، شهادت شاهدان، مدارک زمان وقوع، گزارش‌های قانونی. |
| مجازات تصرف عدوانی | طبق ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی، ۱ ماه تا ۱ سال حبس یا جزای نقدی. |
| حق دفاع خوانده | ارائه مدارک و شواهد برای اثبات عدم تصرف غیرقانونی. |
| ✅ نتیجه‌گیری | در صورت مواجهه با تصرف عدوانی، مراجعه به وکیل مجرب و پیگیری قانونی بهترین راهکار است. |
در صورتی‌که یک شخص قصد داشته باشد که به‌زور در ملک فرد دیگری تصرف کند، گفته می‌شود که تصرف عدوانی صورت گرفته است. در تصرف عدوانی، فرد بدون اجازه و کاملاً غیرمجاز، زمین یا خانه‌ای را از یک شخص دیگر اشغال کرده و بدون موافقت وی، از ملک موردنظر استفاده می‌کند. این موضوع جزء مهم‌ترین مباحث مربوط به دعاوی در دادگاه است و همواره به‌عنوان پرونده‌های پرتکرار در دادگاه‌های کشور شناخته می‌شود. به‌عبارت دیگر باید گفت تصرف عدوانی یعنی این‌که یک ملک بدون رضایت مالک، از تصرف وی درآید. به زبان ساده، یک شخص مدعی است که خانه یا زمین شما جزء املاک او است و می‌تواند حتی به اجاره دادن آن بپردازد.
تصرف عدوانی چیست؟
تصرف عدوانی یعنی این‌که یک فرد به‌صورت غیرقانونی بر ملک شخص دیگری تعلق داشته باشد؛ درحالی‌که صاحب ملک از این موضوع رضایت ندارد و همه چیز با نقض قوانین صورت گرفته است. این اقدام یک کار غیرقانونی بوده و مجازات نیز درپی دارد. در قانون کشور، شخصی که به‌شکل غیرقانونی بر ملک یک فرد دیگر تسلط پیدا کند، مرتکب تصرف عدوانی شده است.
در کشور ما هر شخصی حق تصرف بر املاک و اموال خود را دارد و هیچ‌کس نمی‌تواند بدون رضایت‌مندی وی، ادعای مالکیت آن را داشته باشد. همان‌طور که ماده ۳۱ قانون مدنی هم بیانگر این موضوع است. این قانون به این مفهوم اشاره دارد که هیچ مالی بدون حکم قانونی، قابل خروج از تصرف مالک آن نیست.
اگر بخواهیم این موضوع را با یک مثال شفاف توضیح دهیم، باید بگوییم که تصور کنید ساکن یک خانه هستید؛ فرقی نمی‌کند مالک این خانه هستید یا آن را اجاره کرده‌اید، به‌هرحال هم‌اکنون این ملک در تصرف شما است، اما یک شخص دیگر بدون این‌که مالک این خانه باشد، این ملک را از تصرف شما درمی‌آورد. در چنین شرایطی باید گفت که شخص مرتکب تصرف عدوانی شده است.
تصرف عدوانی دو نوع مختلف به‌نام‌های تصرف عدوانی حقوقی و تصرف عدوانی کیفری دارد. وقتی یک شخص به‌زور اموال فرد دیگر را تصرف می‌کند، فرد مقابل می‌تواند طبق قانون از وی شکایت کرده و برای رفع تصرف ملک، اقدامات لازم را انجام دهد. در چنین شرایطی، صاحب اصلی ملک باید یک دعوای حقوقی یا کیفری را شروع کند. در دعوای حقوقی، اختلاف طرفین در دادگاه صلح مطرح شده و سپس رفع تصرف اتفاق می‌افتد.
در تصرف عدوانی کیفری، باز هم دعوا در دادگاه صلح مطرح می‌شود، با این تفاوت که شاکی، فرد متصرف را به‌عنوان یک جنایت‌کار می‌داند. در این نوع دعوا، شاکی ابتدا با ارائه سند و مدرک، به اثبات مالکیت ملک خود بپردازد. و سپس سوءنیت و عمدی بودن اقدام متصرف را به دادگاه نشان می‌دهد. در این نوع تصرف، فرد متصرف طبق قوانین مجازات خواهد شد.
دفاع خوانده در رفع تصرف عدوانی چیست؟
خوانده کسی است که شکایت بر علیه او انجام شده و مالک وی را به‌عنوان متصرف به دادگاه فراخوانده است. همان‌طور که شاکی می‌تواند در دادگاه از خود دفاع کند، خوانده هم حق دارد با ارائه مستندات کافی، نسبت به رفع اتهام اقدام کرده و در صورت ناروا بودن اتهام، حق خود را به‌صورت قانونی بگیرد. در اصل، دفاع خوانده در رفع تصرف عدوانی یعنی خوانده برای این‌که اتهامات را از خود رفع کند، اقدامات خاصی را انجام دهد و به‌اصطلاح از حق خود دفاع کند. به نقل قولی از ویلیام بلکستون یکی از برجسته‌ترین حقوقدانان انگلیسی قرن ۱۸ اشاره می کنیم:
“Possession is nine-tenths of the law, but wrongful possession is still a violation of justice.”
“مالکیت نُه دهم قانون است، اما تصرف ناحق همچنان نقض عدالت محسوب می‌شود.”
البته، این دفاعیه فقط مربوط به اسناد نمی‌شود و خوانده می‌تواند از روش‌های دیگر هم برای رفع اتهام خود استفاده کند. به‌طور کلی، باید گفت دفاع خوانده در رفع تصرف عدوانی به مجموعه اقدامات قانونی و ارائه مدارکی گفته می‌شود که خوانده به کمک آن‌ها ثابت کند مالک است و صرفاً اتهاماتی به وی وارد شده است.
مدارک لازم برای شکایت تصرف عدوانی
هر نوع پیگیری و شکایتی در دادگاه نیاز به ارائه یک‌سری مدارک و شواهد دارد. تصرف عدوانی کیفری هم از این قاعده مستثنی نیست و مالک باید مدارک زیر را ارائه دهد. البته، مدارک دقیق باتوجه‌به نوع تصرف عدوانی مشخص می‌شوند، اما رایج‌ترین اسناد خواسته‌شده عبارتند از:
- سند مالکیت: هر نوع سند رسمی که مالکیت ملک موردنظر را برای شخص اثبات کند، مانند سند مالکیت، عقد مالکیت، قرارداد خرید و فروش و… .
- مدارک شناسایی: مدارکی که هویت شخص را نشان دهد، یعنی کارت ملی و شناسنامه.
- شهادت شاهدان: شهادت شاهدانی که شاهد تصرف عدوانی بوده‌اند.
- مدارک مربوط به زمان وقوع: اسنادی که تاریخ اطلاع مالک از رخ دادن تصرف عدوانی را نشان دهند، مانند نامه و ایمیل.
- اسناد مربوط به گزارش‌های قانونی: اگر مالک وقوع تصرف عدوانی را به نیروهای امنیتی گزارش داده باشد، باید نتیجه را به مدارک دیگر خود اضافه کند.
مجازات تصرف عدوانی چیست؟
مجازات تصرف عدوانی توسط مراجع قضایی در دادگاه پیگیری شده و مجازات آن طبق نظر این مراجع مشخص می‌شود. مجازات تعیین‌شده به نوع تصرف عدوانی هم وابسته است و معمولاً شناسایی فرد به‌عنوان مجرم در تصرف عدوانی کیفری اتفاق می‌افتد، اما به‌هرحال ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی بیان می‌کند که مجازات این جرم بین یک ماه تا یک سال حبس است.
اگر مجرم برای بار اول این اقدام را انجام داده باشد، می‌توان حبس را به جزای نقدی تبدیل کرد. البته، این مجازات صرف این است که فقط تصرف عدوانی صورت گرفته باشد. اگر مجرم در حین انجام تصرف عدوانی، به مالک آسیب زده یا مرتکب جرم دیگری هم شده باشد، مجازات او محدود به مورد ذکرشده نیست و جزای در نظر گرفته‌شده، سنگین‌تر خواهد بود.
سخن پایانی
قانون کشور ما به‌صورت کاملاً دقیق و شفاف، حق تصرف افراد را بر املاک‌شان تعریف کرده و هرگز اجازه تصرف غیرقانونی بر آن‌ها را نمی‌دهد. بنابراین اگر با چنین مشکلی روبه‌رو شده‌اید، آسوده‌خاطر باشید که با ارائه شواهد و مدارک می‌توانید اقدام به رفع تصرف کنید. حتی اگر به شما اتهام تصرف عدوانی وارد شده است، حق دفاع از خود را دارید. تنها نکته مهم این است که در همان ابتدا به یک وکیل حرفه‌ای مراجعه کنید و از وی مشاوره بگیرید. سپس، تمام مراحل قانونی را زیر نظر وکیل‌تان پیش ببرید تا به حق قانونی‌تان دست پیدا کنید. لازم به ذکر است که دفتر وکالت و مشاوره حقوقی حمیرا پارسا آمادگی کامل را برای رسیدگی به این موضوع را دارد.